Lentekamp (Dank aan de Volkskrant)
Om het leed van kinderen met een vader in de cel wat te verzachten is er het Lentekamp. Drie dagen lang doen gevangenen iets leuks met hun zoon of dochter. ‘Die heeft hier niet voor gekozen.’
Menno van Dongen is politie- en justitieverslaggever van de Volkskrant.
Waar blijven de kinderen nou? Dat vraagt iedereen zich af in de met vlaggetjes versierde gymzaal van de gevangenis in Roermond. Onder ramen met tralies hangt een feestelijk beschilderd wandkleed, waarop ‘Lentekamp 2025’ staat. Verderop staan enkele picknicktafels, waaraan tien gedetineerde mannen in sportkleding zitten te kletsen over voetbal. Voortdurend dwaalt hun blik af naar een goudkleurig gordijn in de deuropening.
Rond half tien ’s ochtends is het eindelijk zover: dertien kinderen komen binnen en gaan direct op zoek naar hun vader. ‘Papa!’, roept een meisje met bruin haar, dat een getatoeëerde man om zijn nek vliegt. Naast hen spreidt een gevangene met natte ogen zijn armen, om zijn zoontje te knuffelen. Minutenlang gaan ze helemaal in elkaar op, terwijl begeleiders en bewaarders vertederd toekijken.
Wennen
Een regulier bezoek aan een gedetineerde ouder verloopt niet altijd zo fijn. Veel kinderen vinden het lastig om langs te gaan in de gevangenis. Ze moeten elke keer weer wennen, kunnen slecht stilzitten en houden niet zo van praten.
Het gaat om een grote groep: jaarlijks telt Nederland zo’n 20 duizend minderjarige kinderen met een ouder die in de gevangenis zit. Deze gedetineerden zijn veelal mannen. Gemiddeld krijgen zij anderhalf uur per maand bezoek van hun kind(eren). Dan staat er veel druk op; het móét gezellig zijn.
Om hen een steuntje in de rug te geven, worden elk jaar Exodus Lente- en Herfstkampen georganiseerd, voor kinderen van 7 tot 16 jaar. Ze logeren in een vakantiehuis en gaan drie dagen achter elkaar naar de gevangenis, waar ze leuke dingen doen met hun vader, zoals schilderen, sporten en muziek maken. Uit onderzoek blijkt dat dit goed is voor hun psychische gesteldheid. En het vergroot de kans dat de gedetineerde blijvend zijn leven betert.
Dat de Volkskrant mag meelopen tijdens dag twee van het kamp in Roermond, is uitzonderlijk. Maar er zijn slechts één vader en zoon beschikbaar voor een gesprek, en ze krijgen verzonnen namen: Jan en Cody. Die beperking is er om niet te veel kostbare tijd van de deelnemers af te snoepen, hun privacy te beschermen en rekening te houden met de gevoelens van slachtoffers van misdrijven.
Ik! Ik!
Het is tien uur, donderdag 1 mei, als in de gymzaal de eerste activiteit begint. Yves Moors, Nederlands jeugdkampioen freestyle voetbal, gaat de groep trucjes leren. De eerste is de ‘neck flick’: hij gooit de bal omhoog, buigt voorover en vangt hem op in zijn nek.
Jan (35), een kale, gespierde gedetineerde vol tatoeages, kijkt bewonderend toe, terwijl de 7-jarige Cody op zijn schouders zit. Dan vraagt Moors wie er al een trucje kent, en steekt de jongen zijn vinger op. ‘Ik! Ik!’
Even later staat Cody, een tenger jochie in een wit T-shirt, tegenover Moors. Hij dribbelt naar de voetballer toe en puntert de bal door zijn benen: een panna. De hele zaal applaudisseert. ‘Ik ben trots op je!’, roept Jan, terwijl zijn zoontje met een grote grijns terug huppelt.
Wat opvalt, is het vele fysieke contact tijdens het kamp: kinderen houden de hand van hun vader vast, klimmen op zijn rug of vlijen zich tegen hem aan. Gedurende de clinic haalt een breedgeschouderde gevangene voorzichtig een hand door het bruine haar van zijn dochtertje, om er een staart in te maken.
Projectleider Marieke van Zwam geniet ervan. ‘Je ziet de spanning wegvallen’, zegt ze. ‘Een van de mannen zei net tegen me dat hij het zo fijn vindt dat hij even kwetsbaar mag zijn. Straks, op de afdeling, moet hij weer met zijn borst vooruit lopen. Want in de gevangenis is het eten of gegeten worden.’
Het lentekamp wordt georganiseerd door de stichting Exodus Nederland, een forensische zorgorganisatie die opvang en begeleiding biedt aan (ex-)gedetineerden en hun naasten. De Dienst Justitiële Inrichtingen ondersteunt het project, dat in 2019 is geïntroduceerd naar Amerikaans voorbeeld.
‘Inmiddels doen we het voor de zestiende keer’, zegt Van Zwam, die voor Exodus werkt. ‘Roermond is de vijfde gevangenis die meedoet. Het liefst zouden we het nog vaker doen, maar dit kost veel voorbereidingstijd, en dus geld. We krijgen subsidie van Justitie, donaties en bijdragen uit fondsen.’
Laatste kus
Na het voetbal vertelt Jan zijn verhaal. Toen Cody anderhalf was, viel een arrestatieteam ’s nachts hun huis binnen. Pas toen hij en zijn vrouw op hun knieën in de gang zaten, met hun handen op de rug, werd het jochie wakker. ‘Toen Cody ons riep, mocht mijn vrouw hem even uit bed halen. Ik had de handboeien al om, maar mocht hem nog een laatste kus geven.’
Jan is niet alleen een stoere beroepscrimineel, die zegt nooit te huilen in zijn cel, maar ook een zorgzame, extraverte vader die graag grapjes maakt en zijn 7-jarige zoon vaak aan het lachen krijgt.
Hij zit een celstraf van ruim dertien jaar uit voor ‘drugsgerelateerde feiten’, en komt bij goed gedrag over drie jaar vrij. Elke week komen Cody en zijn vrouw langs, zegt hij. ‘Daar ben ik blij mee. Maar als ik mijn zoon in de bezoekersruimte zie, doen we eigenlijk al zes jaar hetzelfde: samen tekenen en een beetje praten.’
‘Als ik mijn vader erg mis, kijk ik naar oude foto’s. Dan heb ik tranen.’
Gelukkig heeft deze gevangenis sinds een jaar een familiekamer, die er iets gezelliger uitziet. ‘Daar zit ik om de maand twee uur apart met mijn gezin. De eerste keer zat Cody heel lang tegen mij aan en knuffelde hij me, terwijl we een film keken. Dat was superfijn.’
‘Vroeger huilde mijn zoon na elk bezoek en wilde hij niet weg. Daar had ik het moeilijk mee. Nu is Cody altijd vrolijk. Misschien omdat hij niet onder de indruk is van de gevangenis, hij is het gewend. Het is erg, maar hij weet niet beter dan dat papa vastzit.’
Hoe is dat voor andere kinderen? Op die vraag weet Terry Akins (31) het antwoord. Hij geeft trainingen en lezingen over vaderschap en detentie. Toen hij 10 jaar was, werd zijn vader opgepakt.
In het begin vond Akins het doodeng om hem te bezoeken. ‘Ik kende gevangenissen alleen van tv: cellen met tralies, vol gemene boeven in zwart-witte streepjespakken. Ik dacht toen: achter elke deur kan iemand zitten die me aanvalt.’
Robotvader
Gedurende de acht jaar die zijn vader vastzat, miste Akins hem enorm. Maar daar sprak hij met bijna niemand over, uit schaamte en angst dat hij zou worden gepest. Zelfs bij zijn vader hield hij zich groot. ‘Ik wilde niet dat hij na mijn bezoek verdrietig naar z’n cel zou gaan.’
Ook veel gedetineerden nemen gezinsleden in bescherming, weet hij nu. Daarom zeggen sommige kinderen dat ze een ‘robotvader’ hebben: als ze hem spreken, gaat het niet over wat er echt speelt.
Akins vond steun in een ritueel. ‘Mijn vader zei altijd: als je naar de maan kijkt, dan kijk ik daar ook naar, vanuit de gevangenis. Dan zijn we toch bij elkaar. Ik deed dat iedere avond, in mijn slaapkamer, en voelde me dan even verbonden met hem.’
Deskundigen trekken parallellen met kinderen van wie een ouder is overleden. Als je vader lang vastzit, is hij er in zekere zin ook niet meer. Een kind dat dan in een rouwproces terechtkomt, kan niet automatisch rekenen op begrip en ondersteuning van de buitenwereld.
‘Ik hoop dat deze vaders zich nu meer bewust worden van wat ze te verliezen hebben’
Rond twaalf uur ’s middags neemt Cody plaats aan een picknicktafel in Roermond om zijn verhaal te doen. Enigszins gespannen legt het 7-jarige jochie zijn benen op het bankje, en leunt hij met zijn achterhoofd tegen de borstkas van Jan.
De hele school weet volgens hem dat zijn vader in de gevangenis zit. ‘Want papa heeft een politieauto gestolen.’ Achter hem verschijnt een glimlach op Jans gezicht – hij heeft zijn zoon een leugen om bestwil verteld.
Cody wil dolgraag met zijn vader naar een aquarium, en vraagt elk jaar of papa naar zijn verjaardagsfeestje komt. ‘Maar dat kan pas als ik 10 jaar word’, zegt hij zacht. Als hij zijn vader erg mist, kijkt hij naar oude foto’s. ‘Dan heb ik tranen.’
Jan aait hem over zijn rechterschouder. ‘Ik bel Cody twee keer per dag, met een telefoon op de afdeling’, zegt hij. ‘Eerst om kwart voor acht ’s ochtends, als zijn moeder onder de douche staat. ‘Ik sluit altijd af met: ‘Ik hou van je, vriend’. Vlak na school, als Cody naar huis wordt gebracht, bel ik weer.’
Hij voelt zich schuldig. ‘Mijn vrouw moet alle klappen opvangen, samen met de familie. Dankzij hen komt Cody niks tekort, behalve vaderliefde. Dat vind ik zielig. Hij heeft hier niet voor gekozen.’
Eerder zat Jan twee celstraffen van een jaar uit. ‘Als gevangenen vroeger klaagden dat ze het zwaar hadden, zei ik: stel je niet aan. Beroepscriminelen moeten de consequenties van hun keuze aanvaarden. Maar toen was ik alleen, nu heb ik iets te verliezen. Ik zal nooit de braafste man van Nederland worden, maar als ik vrijkom wil ik er voor de volle honderd procent voor mijn gezin zijn.’
Een tijdje later rent zijn zoon over een binnenplaats met twee sportvelden, omheind door muren met prikkeldraad. Samen met een blond meisje verzamelt Cody stenen en bloemetjes, waarmee ze ‘tuintjes’ maken. Als een vrijwilliger met een smartphone langskomt, om foto’s te maken, poseren ze liggend bij hun kunstwerk. Daarna worden vader en zoon samen gefotografeerd, staand op een bankje.
Zulke foto’s zijn belangrijk, weten de organisatoren. Deze kinderen hebben niet of nauwelijks recente foto’s waar ze met hun vader op staan. Als ze die na het kamp krijgen, zijn ze zo dankbaar dat ze soms beginnen te huilen.
Afscheid
Het meeste indruk in Roermond maakt een 15-jarige jongen in een voetbalshirt, die zijn vader overal volgt. Terwijl veel puberjongens een beetje afstandelijk zijn, zeker in het openbaar, houdt hij bijna de hele tijd een arm om de nek van zijn pa. Alsof hij zich aan hem vastklampt.
‘Het afscheid wordt weer zwaar, morgen’, zegt projectleider Van Zwam. ‘Sommige deelnemers zien daar nu al enorm tegenop. Tot het zover is, proberen ze zoveel mogelijk te genieten. Weet je wat een meisje van 9 gisteren zei? ‘Dit is de mooiste dag van mijn leven.’’
Moeders in de gevangenis
Nederlandse gevangenissen besteden traditioneel meer aandacht aan de rol van de moeder dan aan die van de vaders. ‘Dat is cultureel bepaald, denk ik’, zegt Angela Verhagen, die verbonden is aan de Avans Hogeschool en de Open Universiteit. Ze doet wetenschappelijk onderzoek naar kinderen en hun gedetineerde vaders. ‘Daar komt bij dat de moeder toch nog vaak de primaire verzorger is. Als zij wordt opgesloten, heeft dat meer praktische consequenties, zoals de verhuizing van een kind naar opa en oma of plaatsing in een pleeggezin.’
In vrouwengevangenissen mogen kinderen in bepoaalde gevallen tot hun 4de jaar bij hun moeder verblijven. Zoiets bestaat niet voor gedetineerde vaders. ‘De laatste jaren gaat het wel de goede kant op’, stelt Verhagen. ‘Zo zijn er nu drie penitentiaire inrichtingen met een ‘vadervleugel’: die hebben ruimere bezoektijden, een kindvriendelijke familiekamer – die je ook elders steeds meer ziet – en standaard de mogelijkheid om te videobellen. Mooi, maar eigenlijk zou je dit landelijk moeten aanpakken.’
In de penitentiaire inrichting Roermond is er niet alleen een familiekamer, maar ook een kindvriendelijk bezoekuur. Maandelijks mogen kinderen dan met hun vader knuffelen en rondrennen. Wat het lentekamp daaraan toevoegt, is tijd en ontspanning. Tijdens die drie dagen hoeft het niet per se de hele tijd leuk te zijn, stellen de organisatoren, en is er meer ruimte voor verdieping.
‘Ik ben trots dat we de deuren hiervoor hebben geopend’, zegt Mervin Pinas, directeur van de PI Roermond. ‘Ik hoop dat deze vaders zich nu meer bewust worden van wat ze te verliezen hebben als ze nogmaals in de fout gaan. En dat ze bereid zijn aan zichzelf te werken en een goede vader te worden. Dit ondersteunt ze daarbij.’